योगेश खपाङ्गी –
नेपालको राष्ट्रिय गान “सयौं थुँगा फूलका हामी” २०६३ सालमा देशको आधिकारिक गानका रूपमा स्वीकृत गरियो । व्याकुल माइलाको शब्द र अम्बर गुरुङको संगीतले सजिएको यो गानले मुलुकको विविधता, एकता र सार्वभौमिकता झल्काउने उद्देश्य राख्छ । तर, यस गानको दोस्रो हरफ “सार्वभौम भई फैलिएका मेची महाकाली”ले नेपालको वास्तविक सिमानालाई पूर्ण रूपमा प्रतिबिम्बित गर्दैन । त्यसैले यसको संशोधन गर्न आवश्यक छ ।
झापाको भद्रपुर नगरपालिकाका बासिन्दा मुकुन्द आचार्यले यस विषयमा ठोस रूपमा बोल्दै, राष्ट्रिय गानको यो हरफले नेपालको सिमाना खुम्च्याएको र वास्तविकता भन्दा फरक चित्रण गरेको आरोप लगाएका छन् । उनका अनुसार, मेची नदीको पारिपट्टि पनि नेपालका भूमिहरू छन्, तर राष्ट्रिय गानमा यसलाई समेटिएको छैन । आचार्यले सिमाना विवादको विषयमा नापी कार्यालय भद्रपुर झापामा निवेदन दिए पनि विभागले यसको जवाफ दिन नसक्ने जनाएको छ ।
सिमानासम्बन्धी विवाद
मुकुन्द आचार्यले भद्रपुर नगरपालिकाको साविक महेशपुर गाविसको वार्ड नम्बर २, हाल भद्रपुर नपा वार्ड नम्बर ३ र ७ अन्तर्गत पर्ने मेची नदी पारिपट्टिको क्षेत्रको वास्तविक सीमा र क्षेत्रफलको जानकारी माग्दै नापी कार्यालयमा निवेदन दिएका थिए । तर, कार्यालयले यो विषय अन्तर्राष्ट्रिय सिमानासँग सम्बन्धित भएकोले यकिन तथ्यांक उपलब्ध गराउन नसकिने जवाफ दिएको छ । यसको अर्थ नापी विभागले यो भूभागबारे स्पष्ट जानकारी दिन असमर्थ रहेको छ, जुन नेपालको सिमाना सुरक्षासम्बन्धी चिन्ता बढाउँछ ।
यो घटनाले मेची क्षेत्रको सिमानामा भइरहेको असमानतालाई झल्काउँछ । भरतप्रसाद दाहाल, जो उक्त क्षेत्रका स्थानीय बासिन्दा हुन्, भन्छन् कि मेची नदी पारिपट्टि पाँच सय बिघाभन्दा बढी जमिन भारतको कब्जामा छ । भारतीय पक्षले पटक–पटक सिमानाको पिलर सार्दै आएको गुनासो स्थानीयहरूले गर्दै आएका छन् । यसरी नेपालका सिमानाहरू विस्तारै खुम्चिदै गएका छन् भने यसतर्फ सरकारको ध्यानाकर्षण पर्याप्त रूपमा भएको देखिँदैन ।
नेपालको सिमाना : ऐतिहासिक र कानुनी परिप्रेक्ष्य
नेपालको भूभाग ऐतिहासिक रूपमा मेची नदीको पूर्वतर्फ र महाकाली नदीको पश्चिमतर्फ पनि फैलिएर रहेको थियो । नेपाल–भारत सिमानामा लिपुलेक, कालापानी, र लिम्पियाधुरा जस्ता विवादास्पद क्षेत्रहरू छन्, जसलाई नेपालले आफ्नो भूभागको रूपमा दाबी गर्दै आएको छ । तर, भारतले यी क्षेत्रहरूलाई आफ्नो नक्सामा राखेको छ । यस्तै, झापा जिल्लाको मेची नदी पारिपट्टिको भूभाग पनि हाल भारतको नियन्त्रणमा रहेको देखिन्छ । यस्ता समस्याहरूको समाधानका लागि कूटनीतिक वार्ता र कानुनी आधारमा ठोस कदम चाल्नुपर्ने आवश्यक छ ।
राष्ट्रिय गानको पुनर्विचार
नेपालको राष्ट्रिय गानले मुलुकको एकता र विविधतालाई सम्मान गरे पनि, सिमाना सम्बन्धी यथार्थ चित्रण गर्न असमर्थ रहेको कुरा मुकुन्द आचार्यले औंल्याएका छन् । उनले यस विषयलाई गम्भीर रूपमा उठाउँदै राष्ट्रिय गानको दोस्रो हरफलाई संशोधन गर्नुपर्ने माग गरेका छन् । आचार्य भन्छन्, “नेपालको सिमाना मेची र महाकालीसम्म मात्र सीमित छैन । मेची नदीको पारिपट्टि रहेको हाम्रो भूमि राष्ट्रिय गानमा समेटिनु आवश्यक छ ।”
नेपालको संविधानले राष्ट्रको सार्वभौमिकता, अखण्डता र स्वाधीनतालाई रक्षा गर्ने अधिकार र कर्तव्य सरकारलाई दिएको छ । तर, राष्ट्रिय गानले नेपालको सिमानालाई पूर्ण रूपमा समेट्न नसक्दा राष्ट्रिय गर्व र एकताको भावनामा केही कमी आएको आभास हुन्छ । यसलाई पुनर्विचार गर्नुपर्ने बेला आएको छ, ताकि नेपालको भूगोल, इतिहास र वर्तमान स्थिति यथार्थ रूपमा चित्रण गरियोस् ।
सिमानाको रक्षा : सरकारको दायित्व
झापाको मेची क्षेत्र मात्र नभई, नेपालका अन्य सिमाना क्षेत्रहरूमा पनि भूमि अतिक्रमणको समस्या विकराल बन्दै गएको छ । सरकारलाई यी मुद्दाहरूको गहिरो अनुसन्धान गर्न, आवश्यक नीति निर्माण गर्न, र अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिक वार्तामा ध्यान दिन आवश्यक छ । नेपालको राष्ट्रिय अखण्डतालाई जोगाउन कूटनीति र कानुनी प्रक्रियाबाट समाधान खोज्नुपर्ने आवश्यकता छ ।
मूलभूमिसँग टाढै छ मेचीपारिको नेपाल :
मेची पारिको उक्त भूमि पुरानो महेशपुर गाविसको वडा नम्बर २ हो । हाल उक्त क्षेत्र भद्रपुर नगरपालिका अन्तर्गत समाहित भएर आएको हो । संविधान र राष्ट्रगानमा जे लेखिएको भएता पनि कुनै समयमा मेची नदी अहिले भएको भन्दा करिब दुई किलोमिटर पर थियो । तर, अहिले पुरानो मेचीको सिमा भारततर्फको मुसलमान गाउँभित्र पुगेको र भारतले पटक पटक सिमा सार्दै अहिलेको स्थानमा ल्याइपु¥याएको स्थानीयवासीले बताए ।
उनीहरूका अनुसार वर्षातको समयमा मेची खोलाको भेल बढेर बस्ती नै डुबाउने, घरको घर नै थुनिएर बस्नुपर्ने समस्या रहेको तथा जग्गाजमिन बिक्री गर्न खोज्दा पनि ग्राहक फेला नपर्ने समस्या छ । उक्त जग्गाहरूको बैंक तथा वित्तीय संस्थाले अति कम मूल्यांकन गर्ने गरेको र राखेर ऋण दिन आनाकानी गर्नेगरेको सुनाए ।
त्यसो त नेपाल सरकारले उक्त क्षेत्रमा केही नै नगरेको भन्ने चैं पटक्कै होइन, सरकारले हाल उक्त क्षेत्रमा एउटा प्राथमिक विद्यालय, स्वास्थ्य केन्द्र, नेपाल प्रहरी तथा सशत्र प्रहरीको पोस्ट पनि राखेको छ । त्यसैगरी उक्त क्षेत्रलाई जोड्न एउटा झोलुंगे पुल पनि निर्माण गरेको छ तर त्यो पुलबाट पैदलयात्री ओहोर दोहोर गर्न सकिए पनि मोटरसाइकल गुडाउन समस्या छ । पुललाई निक्कै अग्लो र अस्वाभाविक रूपले अग्लो बनाइएको हुँदा सिद्धहस्त मोटरसाइकल चालकले मात्र त्यो पुलमा सवारी चलाउन सक्छ ।
भद्रपुर नगरप्रमुखको स्वीकारोक्ति :
भद्रपुर नगरपालिकाका नगरप्रमुख गणेश पोख्रेलले उक्त भुमागमा केही नै नभएको त होइन तर जति हुनुपर्ने हो त्यति नभएको र गर्न नसकिएको बताएका छन् । उनी भन्छन्, ‘उक्त क्षेत्रमा हामी जिक–ज्याकको अवस्थामा छौं । कतै नेपालको भूमी मेची पारि पुगेको छ, कतै भारतको भुमी मेचीवारि आइपुगेको छ । खोलाले निरन्तर धार परिवर्तन गर्ने हुनाले त्यस्तो भएको हो । त्यहाँका वासिन्दाहरूलाई विभिन्न समस्याहरू छन् । जनताको तटबन्धन मार्फत जोडाउनका निमित्त हामीले काम गरिरहेकै छौं ।’
निष्कर्ष :
नेपालको सिमाना मात्र मेची र महाकालीसम्म सीमित छैन । यस्ता सिमाना विवादले नेपालको सार्वभौमिकतामा गम्भीर चुनौती खडा गरेको छ । राष्ट्रिय गानको संशोधन आवश्यक छ, जसले नेपालको सिमानालाई सही रूपले प्रतिबिम्बित गर्नेछ । मुकुन्द आचार्यको माग र स्थानीय बासिन्दाको आवाजले राष्ट्रिय गानको पुनर्विचार र सिमाना सुरक्षामा सरकारको ध्यानाकर्षण गराउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ ।
अन्ततः, यो विषयले नेपाली नागरिकहरूको सार्वभौमिकता र राष्ट्रिय पहिचानप्रति गर्व महसुस गर्न सघाउ पु¥याउनुपर्छ ।
नेपालको नयाँ राष्ट्रिय गीत “सयौं थुँगा फूलका हामी, एउटै माला नेपाली” लाई जनताको एकता र राष्ट्रिय भावनाको प्रतीकका रूपमा लिइन्छ, तर यसले नेपालका ऐतिहासिक भूभाग र सार्वभौमिकताको विषयमा केही सीमितता राखेको टिप्पणी हुनु अस्वाभाविक छैन । राष्ट्रिय गानले देशको गौरवमय इतिहास, संघर्ष, र भूगोललाई यथार्थपरक रूपमा समेट्नुपर्ने अपेक्षा गरिन्छ । तर, यो गीतले नेपालको सीमालाई वर्तमान यथार्थमै मात्र समेटेर लेखिएको प्रतीत हुन्छ ।
